I Het Mechanische

II Het Elektrische
III De Mantel
IV Het Model
V Het Handelen
VI Het Bewegen
VII Het Kijken
VIII Het Lezen
IX Het Circuit
X Het Produkt

62 Handelen (1)

In het metaforische model van een apparaat betekent de kubus de plaats waar het apparaat ‘handelt’. Deze plaats-van-handelen is zodanig ingericht dat het datgene wat aan de ingang verschijnt door het model heen transporteert en het daarbij al dan niet transformeert.
Wanneer aan de ingang hetzelfde verschijnt als aan de uitgang (dezelfde stof, dezelfde type kracht of beweging) transporteert het apparaat. Zijn plaats-van-handelen zorgt daarbij voor de nodige versnelling, versterking, vermaling en vermenigvuldiging. Voorbeelden van transporterende apparaten zijn: ventilator (lucht), koffiemolen (koffie), versnellingsbak (draaiende assen), grenswisselkantoor (geld), kanon (kogel), geluidsinstallatie (geluid), digitale computer (codes).
Wanneer daarentegen een apparaat een stof, een kracht, een bewerking of een spraak omzet in iets anders transformeert het apparaat. Voorbeelden van transformerende apparaten zijn: stoomwerktuigen, elektro-dynamische en -magnetische konstrukties, chemische installaties, analoge computer.

ORM-65, een zeer succesvolle raket van Russische makelij, 1934-36. Een raket transformeert (stoffen) om te kunnen transporteren. Het doel van ‘het handelen’ bij een raket is een dusdanige luchtverdichting te veroorzaken dat deze de raket ahw. ‘transporteert’ en wel in voorwaartse richting. De raket komt als metaforisch model overeen met de stopverfmolen uit 1600, omdat de ingang van de raket, net als bij de molen, naar binnen gevouwen is, in die zin dat de brandstof er eerst in gestopt wordt vòor deze er in gasvorm weer uittreedt. (Soviet Rocketry Michael Stoiko, Wilthire, 1971)

63 Handelen (2)

Onder handeling wordt verstaan: het uitvoeren van een beweging met een bepaald doel en effekt. Er zijn enkelvoudige en komplexe handelingen. Een komplexe handeling is een pakket van handelingen dat weer kan bestaan uit ‘repeterende’ dan wel ‘samengestelde’ handelingen. De samengestelde handelingen zijn weer te onderscheiden in ‘successievelijk& handelingen en ‘synchrone’ handelingen. Bovendien kan bij alle handelingen weer een onderscheid gemaakt worden tussen ‘nu-of- nooit-tijd’ (operatie, aanval) en ‘aanmaak-tijd’ die relatief is en slechts om produktieredenen opgevoerd kan worden. (Vooral handwerk hoort bij deze laatste groep.)
Men kiest een apparaat door te kiezen voor een bepaald type handeling.

64 Hand (1)

De repeterende handeling dient altijd om iets uit te putten: de aarde, een materiaal, de geest. Of om iets te verplaatsen, of om iets af te breken stukje bij.beetje. Repeterende handelingen worden doorgaans door onontwikkelde mensen verricht die daartoe op hun beurt – uit winstoogmerk – zonder enige skrupules door anderen uitgeput, verplaatst en afgebroken worden. Een bekende repeterende handeling die tot niets leidt heet ‘poetsen’. Huisvrouwen die niets omhanden hebben poetsen. Iets dat glimt beschouwen zij als ‘resultaat’. Poetsen is een vorm van geperverteerd arbeiden: láten poetsen een misdaad.

65 Hand (2)

Het verlengde van de repeterende hand heet gereedschap: het verlengde daarentegen van de rustende hand instrument. De funktie van het instrument is de repeterende hand te vervangen zodat de hand kan rusten. De hand die een instrument vastpakt hoeft deze nog slechts te sturen. Het meest konfortabel bij elektrische instrumenten waar het funktionele gereedschappelijke handvat geëlimineerd is. Inplaats daarvan zijn wat vaag aangeduide inleggoten aangebracht waarin de vingers tijdens het werk een makkelijke plaats kunnen vinden. Een vergelijking tussen het oude scheermes en het moderne elektrische scheerapparaat, of die tussen de normale tandenborstel en de elektrische uitvoering daarvan, of tussen het broodmes en zijn elektrische equivalent maakt veel duidelijk: in de loop der jaren is het gereedschap – als instrument er dikker en de hand evenredig luier op geworden.

Ei-klopper, 1857. ‘A revolving beater in combination with a jar or can. ff one hand be pkiced upon the ratchet bar B to hold rite machine steadv, while with the other hand a reciprocating mofion be given, this beats the eggs with great rapiditv and case’. Een goed voo rheeld van een repeterend instrument (‘machine’) dat met de hand (E) gestuurd en met de hand (D) gaande gehouden wordt. (U.S. Patent 18.759, 1 dec. 1857)

66 Band

De successievelijke handeling bestaat uit het na elkaar uitvoeren van verschillende typen handelingen. Hierbij wordt een gekompliceerd ‘plan’orn een ‘ver’ doel te bereiken ontbonden in een aantal elementaire deelplannen van ongeveer gelijke moeilijkheidsgraad. leder deelplan heeft als taak de voorwaarden te scheppen om het volgende deelplan mogelijk te maken.
Het klassieke voorbeeld van een apparaat waaraan zo’n niet-hiërarchische herhalingssequens ten grondslag ligt, is de lopende band. Het is een ‘apparaat’ dat aan een serie ingangen schroeven en moeren toegediend krijgt en aan de uitgang een komplete auto afscheidt. Iedere ingang wordt bemand door een arbeider of bij geautomatiseerde bedrijven door… apparaten. Andere voorbeelden van successievelijk handelende ‘apparaten’ zijn het spijsverteringsmechanisme, het cascadesysteem bij laboratorium-opstellingen, het aftellen bij de lancering van een ruimtevaartuig, automaten bij slachtbedrijven enz. Een bijzondere kategorie zijn de systemen die in tegenstelling tot de lopende band slechts een ingang bezitten en meerdere uitgangen. Voorbeelden daarvan zijn in het algemeen dienstverlenende ‘apparaten’ zoals bibliotheken, post- en bankkantoren e.d. Immers iedere ‘uitgang’ daarvan kan in feite bezet worden door een en dezelfde bezoeker: hij kan op iedere stoel, aan ieder loket en bij ieder bureau plaats nemen waarvan hij vindt dat hem dat iets oplevert.

Transfer-straat voor de produktie van cilinderkoppen voor vrachtwagenmotoren, 1965. Een lopende band van handelende apparaten die aan zijn uiteinde een kant-en-klaar produkt af- levert. Slechts een man is nodig om een oogje in het /eil te houden. (Burkhardt u. Weber KG, Reutlingen)

Greenwich Saring Bank, New York, 1899. Een Ban k is vanuit de konsument bekeken een machine met éen ingang en véel uitgangen. De ingang wordt gevormd door de personeelsleden en de dossiers zoals die in het centrum van het kantoor zijn opgeslagen. De uitgangen zijn de evenzovele – uiteraard rechthoekige loket- raampjes waarin het verlangde informatiepakket, keurig gekadreerd, verschijnt. Daarentegen is vanuit de kommercie bekeken een Bank een machine met vooral veel ingangen namelijk voor iedere belegger een en vooral ‚en uitgang namelijk om daarmee te kunnen investeren in grote projekten. (Foto Joseph Byron, New York, 1899)

67 Motor (1)

De synchrone handeling bestaat in zijn grondvorm uit een centrale hoofdbewerking, die begeleid en gekompleteerd wordt door een aantal satellietbewerkingen in een nu-of-nooit-tijd. (Een operatic-team is een goed voorbeeld van een synchroon handelend ‘apparaat`.) Deze kategorie apparaten is in het algemeen ‘edel’ en van hoge klasse vanwege de nadrukkelijke zichtbaarheid van de hiërarchie binnen het systeem naar buiten toe.
Het klassieke voorbeeld van een hiërarchisch apparaat is de auto-motor. De hiërarchie van het krachtdeel, het transporteren van de as-draaiingen in de versnellingsbak, de kleine satellietlichamen van de carburatoren en ontsteking et cetera bepalen de verschijningsvorm van de totale motor: een strak en radiaalvormig om de aandrijfas gebogen lichaam, waarbij in- en uitlaatspruitstukken zowel in vorm als in echtheid – met de ‘buizen’ van het metaforische apparaten-model konkurreren. De motorkap hangt daarbij losjes en sierlijk als een ,echte’ mantel om dit lichaam, en onttrekt aldus het ‘binnen’ aan de blikken van het ‘buiten’ ten gunste van haarzelf.

Transmissie-automaat met vijf versnellingen voor personenauto’s, 1965. Een volmaakt synchroon en hiërarchisch handelend apparaat waarvan de ingang en de uitgang gevormd worden door draaiende assen. die zich met (vijf) verschillende snelheden en krachten tot elkaar verhouden.

68 Motor (2)

Kommentaar.
Het genot om in een antieke klasse-auto te rijden komt voor een belangrijk deel neer op het extatisch beleven van de synchroniteit en hiërarchie die uit de hele machinerie spreekt wanneer ze probleemloos funktioneert. Wanneer echter iets defekt raakt wordt deze hiërarchie en synchroniteit verstoord, en de houding van de bestuurder verandert op slag. Hij moet zich met het detail bezig gaan houden: waarbij hij de tijd neemt – inplaats van de TIJD de bestuurder zoals de feitelijke symbiotische samenhang van het stelsel auto-bestuurder voorschrijft.

 
I Het Mechanische

II Het Elektrische
III De Mantel
IV Het Model
V Het Handelen
VI Het Bewegen
VII Het Kijken
VIII Het Lezen
IX Het Circuit
X Het Produkt